Cây Sài Đất

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi

Bác sĩ CK II Bác sĩ Nguyễn Thị Nhuần

Cây sài đất là loại thực vật mọc hoang nhưng lại có khả năng chữa bệnh khiến nhiều người bất ngờ. Theo y học cổ truyền, sài đất được sử dụng chủ yếu trong điều trị các bệnh lý về da như viêm da cơ địa, viêm da dị ứng, nổi rôm sảy, nổi mụn nhọt… cùng nhiều lợi ích khác cho sức khỏe. Cùng tìm hiểu kỹ hơn về loại dược liệu này trong bài viết dưới đây.

Tổng quan về cây sài đất

• Tên gọi khác: Húng trám, cúc nháp, ngổ núi, cúc giáp, hoa múc, xoài đất…
• Tên nước ngoài: Chinese wedelia
• Tên khoa học: Wedelia calendulacea Less
• Họ: Cúc (Asteraceae)

1. Đặc điểm và hình thái nhận biết

Sài đất thực chất là một loại cỏ mọc hoang phổ biến tại nước ta, bạn có thể dễ dàng nhận biết loài thực vật này trong tự nhiên thông qua một số đặc điểm sau:

• Sài đất mọc bò, thân lan rộng trên mặt đất, thân lan đến đâu rễ mọc đến đấy. Thân khá cứng, dai, nhỏ và có màu xanh, phủ bên ngoài là lớp lông trắng.
• Lá cây sài đất thường mọc sát thân, gần như không có cuống, đối xứng hai bên, viền lá có răng cưa và có lông phủ trên bề mặt lá.
• Hoa có màu vàng tươi, nhiều cánh và mọc đơn lẻ.
• Quả sài đất có kích thước nhỏ, nhẵn không có lông.

Vì là loại thực vật mọc bò lan ra trên mặt đất nên nhiều người thường dễ bị nhầm lẫn sài đất với cây sài đất giả hoặc cây lỗ địa. Điểm khác nhau để phân biệt là dựa vào màu sắc của hoa, sài đất có hoa màu vàng tươi, còn 2 loại cây còn lại có hoa màu vàng nhạt, lá nhỏ và ngắn hơn.

Một số hình ảnh cây sài đất trong tự nhiên:

2. Phân bố và phân loại

Sài đất là loại thực vật ưa ẩm, ưa bóng mát và thường mọc hoang ở những nơi như đồi núi, ruộng, ven đường… Hiện nay chúng được tận dụng để trồng làm đẹp ở sân vườn, công viên, ở các công ty, xí nghiệp… Ngoài Việt Nam, một số quốc gia châu Á như Malaysia, Thái Lan, Ấn Độ… cũng có rất nhiều loại cây này và cũng được người dân tận dụng để trồng làm cảnh hoặc làm thuốc.

Về phân loại cây sài đất, các nhà khoa học đã phân chia loại thực vật này làm 2 loại chính dựa vào đặc điểm của cây là sài đất hoa vàng và sài đất hoa trắng. Trong đó, sài đất vàng thường phổ biến hơn mọc rất nhiều ở ven đường, còn sài đất màu trắng được dùng chủ yếu để hỗ trợ điều trị một số bệnh lý thường gặp.

3. Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế – Bảo quản

• Bộ phận dùng: Toàn bộ phần rễ, thân, lá của cây sài đất đều có thể được sử dụng để làm thuốc.
• Thu hái: Thời gian thích hợp để thu hoạch sài đất chủ yếu rơi vào tháng 4 – 5, đây là thời điểm cây ra hoa và có chứa hàm lượng dược chất cao nhất. Khi thu hoạch hãy cắt sát gốc, sau đó tưới nước, bón phân cho cây mọc ra tiếp là có thể thu hoạch tiếp.
• Sơ chế: Sau khi thu hái về rửa sạch, cắt nhỏ và phơi khô để sử dụng dần. Hoặc người bệnh cũng có thể dùng dược liệu tươi đều được.
• Bảo quản: Bảo quản trong túi kín hoặc bao bì kín ở nơi khô thoáng để tránh ẩm mốc, mối mọt.

4. Thành phần hóa học

Theo các nghiên cứu khoa học, trong cây sài đất có chứa rất nhiều thành phần hoạt chất có lợi cho sức khỏe, đặc biệt là hỗ trợ tốt cho việc điều trị bệnh. Cụ thể một số hoạt chất có trong loài thực vật này như: Phytosteron, caroten, chlorophylle. Nhựa cây có chứa đường, tanin, silic, mucin, saponin, pectin,… còn lá chứa chất wedelolacton, norwedelic acid, dimethyl wedelolacton, muối và nhiều chất vô cơ có lợi khác. Đặc biệt, trong sài đất có chứa hợp chất saponin triterpen được đánh giá tương tự như chất saponin ro có trong nhân sâm.

Công dụng của cây sài đất

Theo y học cổ truyền

Trong các tài liệu y học cổ truyền, sài đất là loại dược liệu quý quy kinh can, phế và có tác dụng chữa bệnh nhờ tính mát, vị ngọt, hơi chua, không độc, chủ trị một số vấn đề như hóa đàm, lương huyết chỉ khái, chỉ huyết, thanh nhiệt giải độc, tiêu thũng và khử ứ. Trong dân gian, dược liệu sài đất thường được sử dụng với các mục đích sau:

• Nấu nước tắm cho trẻ điều trị nổi mụn nhọt, nổi rôm sảy;
• Sắc nước thuốc uống giúp giảm đau nhức, hạ sốt, trị bệnh sốt xuất huyết;
• Vị thuốc này còn được dùng để điều trị các vấn đề viêm nhiễm, nhiễm trùng, điển hình như bệnh viêm bàng quang, viêm tuyến vú, viêm chân răng, viêm gan, vàng da… nhờ đặc tính kháng viêm tự nhiên mạnh mẽ.
• Tại Trung Quốc, dược liệu sài đất được dùng để trị một số bệnh lý như viêm họng, viêm amidan, bạch hầu, ho gà…

Theo y học hiện đại

Nhiều nghiên cứu khoa học hiện đại đã chứng minh dược liệu sài đất chứa nhiều hoạt chất quý và đem lại một số công dụng trị bệnh gồm:

• Trị các bệnh lý ngoài da: Theo các nghiên cứu, trong cây sài đất có chứa hàm lượng cao hoạt chất phenolic với đặc tính trị viêm và có ích trong điều trị một số bệnh lý ngoài da như viêm da cơ địa, nổi rôm sảy ở trẻ em, nổi mẩn ngứa ngoài da do dị ứng, chàm eczema hoặc nổi mụn trứng cá.
• Tăng cường chức năng bảo vệ gan: Thảo dược sài đất đem lại hiệu quả cao trong việc bảo vệ chức năng gan nhờ hoạt chất wedelolactone và demethylwedelolactone (dẫn xuất Coumestans). Đây cũng chính là lý do trong một số loại dược phẩm chống độc gan có chứa chiết xuất sài đất.
• Chống viêm, kháng khuẩn và giảm đau: Trong sài đất có chứa một số hoạt chất khác như Morphine, Aspirin và Indomethacin… có khả năng kháng viêm, giảm đau nhức hiệu quả.
• Tác dụng tốt đối với phụ nữ: Trong sài đất có chứa hàm lượng cao hoạt chất isoflavanoid có khả năng hỗ trợ điều trị rong kinh, xuất huyết tử cung, cải thiện tình trạng thiếu hụt estrogen gây loãng xương ở phụ nữ mãn kinh.
• Ngoài ra, dược liệu sài đất này còn có tác dụng ngăn cản quá trình oxy hóa, kháng khuẩn, tăng cường khả năng bảo vệ chức năng lớp niêm mạc dạ dày, giảm lo âu và bệnh viêm khớp tự miễn…

Liều dùng

• Đối với người lớn: Ngày dùng 50 – 100g sài đất đun nước hoặc giã để đắp lên chỗ sưng đau đối với dược liệu tươi, 50g sài đất khô sắc lấy nước uống hằng ngày.
• Đối với trẻ em: Tùy theo thể trạng và độ tuổi của trẻ mà liều dùng sài đất có thể bằng 1/2 hoặc 1/3 so với liều của người lớn.

Gợi ý một số bài thuốc điều trị bệnh từ cây sài đất

Dưới đây là một số bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu sài đất đem lại hiệu quả tốt như:

1. Bài thuốc chữa trị bệnh viêm da cơ địa

Cách thực hiện:

Cách 1:

• Chuẩn bị 30g sài đất, 20g bồ công anh và 15g kim ngân.
• Rửa sạch, ngâm nước muối và cho vào ấm sắc lấy nước thuốc uống ngày 2 lần.
• Kiên trì đều đặn bài thuốc này cho đến khi các triệu chứng được cải thiện rõ rệt.

Cách 2:

• Chuẩn bị 100g sài đất tươi hoặc 50g sài đất khô sắc cùng 500ml nước.
• Sắc trên lửa nhỏ đến khi nước cạn xuống còn khoảng 200ml thì tắt bếp.
• Rót nước thuốc ra chén uống hết trong ngày đến khi các triệu chứng thuyên giảm hoàn toàn.

2. Bài thuốc thanh nhiệt, tiêu độc

Cách thực hiện:

Cách 1:

• Chuẩn bị cây sài đất, thục địa và nhân trần mỗi loại một nắm.
• Rửa sạch qua nhiều lần nước rồi cho vào nồi nước 500ml nước.
• Đun khoảng 20 phút cho đến khi nước cạn xuống còn một nửa thì tắt bếp.
• Lọc lấy nước thuốc, bỏ bã, chia thuốc làm 2 phần và uống sau mỗi bữa ăn.
• Kiên trì áp dung liên tục trong vòng 1 tuần để đạt được kết quả tốt nhất/

Cách 2: Cách này rất đơn giản, chỉ cần dùng 1 nắm lá sài đất tươi, non và không sâu rầy, rửa sạch trộn cùng các loại rau sống khác ăn kết hợp với thịt cá… trong thực đơn bữa ăn hằng ngày để cung cấp nhiều dưỡng chất có lợi cho sức khỏe, đặc biệt hỗ trợ thanh nhiệt, giải độc cơ thể.

3. Bài thuốc trị rôm sảy cho trẻ em

Cách thực hiện:

Cách 1: Cho trẻ tắm lá sài đất

• Chuẩn bị 2 – 3 nắm lá sài đất tươi, rửa sạch rồi vò cho hơi nát, bỏ vào thau nước tắm với nhiệt độ ấm vừa phải.
• Khuấy lên cho các hoạt chất trong sài đất tiết ra rồi tiến hành tắm cho trẻ.
• Sau đó, tắm lại cho trẻ một lần nữa bằng nước sạch.

Cách 2: Đắp bã lá sài đất

• Dùng khoảng 100g lá sài đất tươi, rửa sạch rồi giã nhuyễn cùng một ít muối ăn.
• Cho hỗn hợp thu được vào ly nước sôi để nguội 100ml, khuấy đều lên và lọc lấy phần nước uống 2 lần/ ngày.
• Phụ huynh cũng có thể kết hợp sử dụng bã lá sài đất đắp lên vùng da nổi rôm sảy.

Cách 3: Dùng sài đất khô

• Chuẩn bị 50g dược liệu sài đất khô cho vào ấm thuốc sắc cùng 500ml nước.
• Đậy kín nắp và đun trên lửa nhỏ, khi nước thuốc cô đặc lại còn khoảng 200ml thì tắt bếp.
• Rót ra chén, chia làm 2 phần và cho trẻ uống hết trong ngày.

4. Bài thuốc tiêu viêm, kháng khuẩn, trị mụn

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị khoảng 20 – 30g sài đất bao gồm cả phần thân, cành và lá.
• Rửa sạch, ngâm nước muối pha loãng rồi giã nát ngâm lên vùng da bị tổn thương, nổi nhiều mụn trong vòng 20 – 30 phút để các dược chất thẩm thấu phát huy công dụng tối đa.
• Lưu ý đây chỉ là mẹo dùng cho những trường hợp bị mụn nhẹ, không dùng cho mụn mủ và các tình trạng mụn nghiêm trọng khác.

5. Bài thuốc giúp giải độc gan

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị 50 – 100g sài đất tươi (tùy theo thể trạng và độ tuổi của từng người bệnh).
• Rửa sạch sài đất qua nhiều lần nước, ngâm trong nước muối pha loãng 15 phút để diệt khuẩn.
• Cho hết số sài đất này vào ấm đun sôi cùng 500ml nước trong khoảng 30 phút.
• Khi thấy nước cạn xuống, cô đặc lại còn khoảng 1 chén thì tắt bếp.
• Chắt lấy phần nước thuốc và uống hết trong ngày, nên uống khi nước thuốc còn ấm và kiên trì mỗi ngày để đạt kết quả tốt nhất.

6. Bài thuốc trị bệnh viêm tuyến vú từ sài đất

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị khoảng 20g sài đất tươi, rửa sạch, ngâm nước muối pha loãng rồi vớt ra để cho ráo nước.
• Giã nát sài đất rồi đắp lên vị trí vú bị sưng viêm, đau nhức.
• Khuyến khích nên đắp 2 lần/ ngày và kiên trì thực hiện liên tục trong vòng 5 – 7 ngày sẽ cảm nhận hiệu quả rõ rệt.

7. Bài thuốc chữa trị nổi mẩn ngứa do dị ứng, chàm eczema

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị khoảng 50g sài đất khô, cho vào ấm sắc cùng 800ml nước.
• Đậy kín nắp sắc trên lửa nhỏ cho đến khi nước thuốc cạn xuống còn khoảng 300ml nước thì tắt bếp.
• Lọc lấy nước thuốc ra chén, chia làm 2 phần uống hết trong ngày.

Ngoài cách này, người bệnh cũng có thể giã nát lá sài đất và lá đơn đỏ, đắp hỗn hợp này lên vùng da bị ngứa ngáy cũng sẽ đem lại hiệu quả trị bệnh khá tốt.

8. Bài thuốc chữa bệnh nổi mụn nhọt ngoài da

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị 30g sài đất, 10g ké đầu ngựa, 10g kim ngân hoa,12g thổ phục linh và 12g bồ công anh.
• Rửa sạch tất cả dược liệu, nên ngâm muối 15 phút trước khi sử dụng và vớt ra để cho ráo nước.
• Cho hết các dược liệu vào ấm sắc cùng lượng nước vừa phải, đợi khi nước sôi lên thì tắt bếp.
• Nước này có thể dùng để tắm hoặc uống đều được, tốt nhất nên kết hợp cả hai để tăng cường hiệu quả điều trị.

9. Bài thuốc trị bệnh viêm bàng quang từ sài đất

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị đầy đủ các dược liệu sau đây: 35g sài đất, 16g cam thảo đất, 20g bồ công anh và 20g mã đề.
• Rửa sạch các dược liệu đã chuẩn bị, cho vào ấm sắc cùng 1 lít nước trên lửa vừa.
• Đợi đến khi nước thuốc cạn xuống còn khoảng 1/3 ấm nước thì tắt bếp.
• Lọc lấy nước thuốc uống sau bữa trưa và tối để đạt hiệu quả tốt nhất.

10. Bài thuốc dùng sài đất chữa cảm cúm

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị 10g sài đất, 30g kim ngân hoa, 10g tía tô, 10g kinh giới, 10g cam thảo đất, 2g mạn kinh và 3g lá sinh khương.
• Cho hết số dược liệu đã chuẩn bị vào ấm, sắc cùng 4 chén nước trên lửa nhỏ.
• Kiểm tra khi nước thuốc cạn xuống còn khoảng 2 chén thì tắt bếp, rót ra chén chia làm 3 phần uống hết trong ngày.

Ngoài ra, người bệnh cũng có thể sử dụng các dược liệu nấu thành nước xông để giải cảm nhanh hơn.

11. Bài thuốc trị bệnh sốt xuất huyết

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị khoảng 30g sài đất, 20g củ sắn dây, 20g kim ngân hoa, 20g lá sao đen, 16g cam thảo đất và 16g hoa hòe.
• Sắc các dược liệu này cùng 1 lít nước trên lửa vừa, khi nước thuốc cạn xuống còn khoảng 2 chén thì tắt bếp.
• Lọc lấy nước thuốc sử dụng sau mỗi bữa ăn để tăng hiệu quả trị bệnh sốt xuất huyết.

12. Bài thuốc giảm đau khớp, đau mắt, chốc đầu, nhiễm trùng ngoài da, mọc mụn đầu đinh

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị lá sài đất và lá đơn đỏ còn tươi mỗi loại 30g.
• Rửa sạch và giã nát, tiến hành đắp trực tiếp lên các vùng da bị viêm khu trú, viêm răng, nổi mụn nhọt, đau mắt, viêm xương khớp…
• Lưu ý trước khi thực hiện bài thuốc này cần vệ sinh làm sạch vùng da bị tổn thương trước bằng dung dịch cồn y tế.
• Không áp dụng bài thuốc này trong trường hợp vết thương đã viêm nhiễm, áp xe, mưng mủ.

13. Bài thuốc trị bệnh viêm chân răng

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị sài đất, bán liên biên và huyền sâm mỗi loại 20g.
• Cho vào ấm sắc cùng lượng nước vừa phải. Lưu ý đậy kín nắp và chỉnh lửa vừa.
• Khi thấy nước cạn xuống còn 1/2 hoặc hơn một nửa thì tắt bếp, rót nước thuốc ra chén uống hằng ngày sau mỗi bữa ăn.
• Kiên trì sử dụng thuốc trong một thời gian dài sẽ đạt được hiệu quả cải thiện triệu chứng bệnh rõ rệt.

14. Bài thuốc trị chứng cao huyết áp, ho ra máu, ho gà

Cách thực hiện:

• Dùng từ 15 – 30g cây sài đất đã phơi khô, sắc lấy nước uống thay nước lọc hằng ngày.
• Kiên trì thực hiện liên tục trong vòng 1 tháng sẽ đạt được hiệu quả khả quan.

15. Bài thuốc chữa bệnh vàng da, bệnh viêm gan

Cách thực hiện:

• Dùng sài đất khô và nhân trần mỗi thứ 10g cùng 5g kim ngân hoa.
• Rửa sạch các vị thuốc rồi để cho ráo nước, mang đi sắc lấy nước uống hằng ngày.
• Nên uống 4 – 5 lần/ ngày, nên uống khi còn ấm nóng và tránh để qua đêm để gây tác dụng phụ.

16. Bài thuốc từ sài đất trị khạc ra máu

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị 30g sài đất, 10g bách hợp cùng tử chu thảo và trắc bá diệp mỗi loại 15g.
• Sau khi sơ chế các dược liệu này, đem sắc lấy nước thuốc uống tối đa mỗi ngày 1 thang.

17. Bài thuốc chữa nhiệt miệng, hôi miệng

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị các dược liệu sau: sài đất, thạch cao và thục địa mỗi loại 16g, 10g rễ cỏ xước và 12g thạch môn.
• Mỗi ngày sắc 1 thang thuốc, chia làm 2 phần và uống hết trong ngày.

18. Bài thuốc chữa bệnh ung thư môn vị

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị sài đất, bạch hoa xà thiệt và bán linh chi mỗi loại 30g.
• Sắc tất cả các dược liệu trên cùng 5 chén nước, lưu ý đun trên lửa nhỏ đến khi nước cạn xuống còn khoảng 2 – 3 chén.
• Rót nước thuốc ra chia làm 3 phần uống vào các buổi sáng, trưa và tối.

19. Bài thuốc trị bệnh sởi từ cây sài đất

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị khoảng 30g sài đất khô, cho vào ấm sắc lấy nước thuốc uống.
• Kiên trì uống liên tục nước sài đất trong vòng 3 ngày sẽ giúp cải thiện hiệu quả các triệu chứng bệnh sởi.

20. Bài thuốc trị bệnh nổi ban độc, ban trái ở trẻ em

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị 6g sài đất, thạch cao 2g, cỏ mực, nhãn lồng và bạc hà mỗi loại 4g, 3 con trùn hổ.
• Cho hết số dược liệu này vào ấm sắc cùng 600ml nước. Nước thuốc cạn xuống còn khoảng 200ml thì tắt bếp.
• Rót nước thuốc ra chia làm 3 phần và uống hết trong ngày.

21. Bài thuốc trị bệnh viêm cơ

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị 50g sài đất, 20g kim ngân hoa, 20g bồ công anh và 16g cam thảo đất.
• Sắc mỗi ngày 1 thang thuốc, lọc lấy nước thuốc chia làm 3 phần uống vào các buổi sáng, trưa, tối.

22. Bài thuốc giúp hạ sốt

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị 50g sài đất rửa sạch, sao khô rồi giã nhuyễn.
• Thêm 350ml nước vào chén sài đất đã nát, khuấy đều lên rồi lọc qua ray để tách nước thuốc và phần bã.
• Uống hết phần nước này trong ngày còn phần bã thì dùng để đắp vào lòng bàn chân sẽ giúp hạ sốt hiệu quả.

Một số điều cần lưu ý khi sử dụng dược liệu sài đất để trị bệnh

Để sử dụng sài đất đem lại hiệu quả cao và đảm bảo an toàn tuyệt đối cho sức khỏe của người bệnh, bạn cần lưu ý một số điều sau đây:

• Đảm bảo tuân thủ đúng liều dùng mà bác sĩ chỉ định, tuyệt đối không nên lạm dụng sài đất quá mức để tránh những rủi ro ngoài ý muốn gây hại cho sức khỏe.
• Các bài thuốc sắc từ sài đất nên uống hết trong ngày, không nên dùng thuốc qua đêm vì sẽ làm giảm tác dụng của thuốc cũng như dễ gây ra tác dụng phụ.
• Đối với các bài thuốc đắp sài đất nếu muốn sử dụng nhưng e ngại vì làn da nhạy cảm hãy thử kiểm tra đắp lên bàn tay trước. Nếu trong vòng 24 giờ tiếp theo không xảy ra bất kỳ triệu chứng dị ứng nào thì có thể sử dụng được.
• Chú ý bảo quản dược liệu ở nơi thoáng mát, tránh ẩm mốc, nóng quá mức dễ bị hỏng.
• Chống chỉ định sử dụng với phụ nữ mang thai, những người có cơ địa dị ứng với các thành phần hoạt chất có trong sài đất.
• Những bài thuốc trị bệnh từ sài đất chỉ là mẹo dân gian, hiệu quả của chúng còn phụ thuộc vào mức độ và tình trạng bệnh của từng người. Chú ý không được thay thế những bài thuốc này cho các biện pháp đặc trị do bác sĩ chỉ định.
• Phương pháp sử dụng sài đất chữa bệnh chỉ phù hợp với những người mắc bệnh mức độ nhẹ và vừa. Tốt nhất nên tham khảo ý kiến của chuyên gia để được tư vấn phương pháp điều trị phù hợp.
• Trong quá trình sử dụng dược liệu này nếu xảy ra bất kỳ triệu chứng bất thường nào hãy ngưng sử dụng và thông báo cho bác sĩ để được thăm khám, xử lý tác dụng phụ và tư vấn hướng điều trị kịp thời.
• Cần chú ý phân biệt sài đất với các loại cây khác, tránh nhầm lẫn để đem lại hiệu quả trị bệnh cao, phòng ngừa tác dụng phụ. Bên cạnh đó, chọn mua dược liệu sài đất ở những nơi uy tín để đảm bảo chất lượng của thuốc trong điều trị bệnh.

Hy vọng những thông tin trong bài viết này sẽ giúp quý bạn đọc có thêm kiến thức về dược liệu cây sài đất. Trước và trong quá trình sử dụng dược liệu này, hãy tham vấn ý kiến của chuyên gia để được tư vấn về liều dùng, thời gian sử dụng và cách thực hiện phù hợp, an toàn với tình trạng bệnh.

Có thể bạn quan tâm