Công dụng của lá, hoa và tinh dầu ngọc lan tây (hoàng lan)

Cái tên ngọc lan tây có vẻ hơi xa lạ nhưng nếu nói hoàng lan thì nhiều cô cậu học trò đều bảo “đã nghe qua ở đâu rồi”. Có lẽ, ai đã từng một thời ngồi trên ghế nhà trường đều ít nhiều nghe nhắc đến hoàng lan, một loài hoa rất thơm.

Thế nhưng, hoa hoàng lan thơm như thế nào? Có phải như mối tình chớm nở giữa chàng thanh niên và cô láng giềng trong truyện ngắn Dưới bóng hoàng lan nổi tiếng của Thạch Lam, để khi người yêu đi rồi, mỗi mùa hoa nở, cô lại “giắt hoàng lan trong mái tóc để tưởng nhớ mùi hương“?

Có lẽ đó cũng là một trong những câu chuyện đẹp nhất khiến người ta yêu thích, tò mò về hoa hoàng lan và đặt ra câu hỏi: Hoa hoàng lan thơm thế nào, màu sắc ra sao và có tác dụng gì không?

Vài nét về hoàng lan (ngọc lan tây)

Cây hoàng lan, hay còn gọi là ngọc lan tây, y lan công chúa, Ylang Ylang … có tên khoa học là Cananga odorata, thuộc họ Na (Annonaceae) (1).

Hoàng lan là cây thân gỗ, cành lá lòa xòa với những lá dài, trơn láng. Hoa hoàng lan không tròn trịa, úp xòe như mộc lan, như sen mà từng cánh thuôn dài như những sợi dây và hơi xoăn nhẹ (nếu ai giàu trí tưởng tượng thì sẽ nghĩ đến những con sao biển).

Điều đặc biệt là hoa hoàng lan thơm rất mạnh và đậm (nếu không nói là hơi gắt). Chỉ cần đứng bên tán cây vào mùa hoa nở, bạn sẽ ngửi thấy mùi hương ngay. Mình còn nhớ, lần đầu tiên biết đến hoa hoàng lan, mình thực sự đã bị sốc bởi mùi thơm khá đậm của nó (đưa gần mũi ngửi thì mùi nó gắt như mùi lá xoài vậy).

Thật vậy, hoa hoàng lan, đúng như những câu chuyện nhẹ nhàng và chỉ nên ngửi từ xa để cảm nhận mùi hương thoang thoảng bay trong gió. Lúc ấy, bạn mới hiểu tại sao những người thích hoa nhài, hoa dành dành thường cũng sẽ thích hoàng lan.

Nói về hoa hoàng lan thì sẽ không đủ nếu bỏ qua tinh dầu hoàng lan (thường gọi là tinh dầu ngọc lan tây). Đây là loại tinh dầu khá nổi tiếng trong công nghiệp sản xuất nước hoa và thường kết hợp với mùi gỗ như gỗ đàn hương, mùi cỏ cây và hoa quả…. Ngoài ra, người ta còn dùng tinh dầu ngọc lan tây để xông hơi, massage, tắm và rửa mặt.

Công dụng của tinh dầu hoa ngọc lan tây

Tương tự như tinh dầu hoa mộc, hoa bưởi, hoa rum…, tinh dầu hoa hoàng lan cũng được dùng trong trị liệu. Theo công trình Cây hoa chữa bệnh của Nguyễn Văn Đàn – Vũ Xuân Quang – Ngô Ngọc Khuyến thì tinh dầu hoa hoàng lan có các tác dụng sau:

• Sát khuẩn, hạ huyết áp, làm dịu các phản xạ, giúp giảm kích thích: dùng 2 hoặc 3 giọt tinh dầu, nhỏ vào một miếng đường rồi nuốt, mỗi ngày dùng khoảng 3 lần như thế (đây là cách dùng của người châu Âu).
• Kích dục, điều trị liệt dương và lãnh đạm trong chuyện chăn gối: dùng tinh dầu và nước tạo thành nhũ tương, sau đó xoa ngoài da (2) (3).

Công dụng của lá, hoa và vỏ cây hoàng lan

Trong y học cổ truyền của một số nước Đông Nam Á, lá hoàng lan được dùng điều trị phỏng da và ngứa (giã nát, ép lấy nước và bôi lên da). Bên cạnh đó, vỏ cây hoàng lan (vỏ thân) cũng được dùng điều trị ghẻ bằng cách nấu lấy nước thật đặc rồi để nguội và tắm.

Ngoài ra, hoa hoàng lan còn được dùng trang trí, thờ cúng và điều trị sốt rét (lấy hoa phơi trong gió cho đến khô rồi sắc lấy nước uống, liều lượng tùy theo bệnh trạng và chỉ định của thầy thuốc) (3).

Một số nghiên cứu về cây hoàng lan (ngọc lan tây)

• Tiềm năng làm thuốc của cây hoàng lan: Ở nhiều nước trên thế giới, hoàng lan được xem là vị thuốc cổ truyền điều trị nhiều chứng bệnh như sốt rét, hen suyễn, gút và thấp khớp. Không chỉ thế, tinh dầu hoa hoàng lan còn được khẳng định là một trong những liệu pháp mùi hương đối với vấn đề trầm cảm và cao huyết áp. Mặt khác, các kết quả nghiên cứu cũng cho thấy tinh dầu và chiết xuất từ hoa hoàng lan đều có hoạt tính kháng khuẩn, kháng viêm, chống đái tháo đường và chống lại sự hình thành các sắc tố. Vì vậy, hoàng lan không chỉ được xem là loài hoa có đóng góp cho ngành công nghiệp nước hoa mà còn trong y học.
• Về độc tính của vỏ cây hoàng lan: Qua kết quả nghiên cứu, các nhà khoa học đã phát hiện chiết xuất 50 % etanolic từ vỏ rễ cây hoàng lan có khả năng gây độc đối với tinh trùng chuột bạch tạng đực khi dùng với liều 1 g chiết xuất/ 1 kg trọng lượng cơ thể trong 2 tháng liên tục (làm giảm khả năng vận động và số lượng tinh trùng).

1. Hoàng lan, https://vi.wikipedia.org/wiki/Ho%C3%A0ng_lan, ngày truy cập: 15/ 02/ 2020.
2. Nguyễn Văn Đàn – Vũ Xuân Quang – Ngô Ngọc Khuyến, Cây hoa chữa bệnh, NXB Y học, 2006, trang 156.
3. Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập 2, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 395.
4. Traditional Uses, Phytochemistry, and Bioactivities of Cananga odorata (Ylang-Ylang), https://www.hindawi.com/journals/ecam/2015/896314/, ngày truy cập: 15/ 02/ 2020.
5. Impact of feeding ethanolic extract of root bark of Cananga odorata (Lam) on reproductive functions in male rats, http://nopr.niscair.res.in/handle/123456789/6668, ngày truy cập: 15/ 02/ 2020.