Hoa đào phai ngày Tết và các bài thuốc cổ truyền

“Trước sau nào thấy bóng người

Hoa đào năm ngoái còn cười gió đông“

(Truyện Kiều)

Hoa đào là biểu tượng của ngày Tết Việt Nam và cũng là biểu tượng của tình yêu đôi lứa. Bạn hãy nhìn vẻ đẹp của cánh đào tươi vừa nở thì sẽ hiểu tại sao các thi nhân lại hay ví nó mới đôi má của người thiếu nữ!

Vâng, mùa xuân trăm hoa đua nở nhưng phải có hoa đào miền Bắc và hoa mai miền Nam thì mới làm nên không khí mùa xuân. Bạn thích loại đào nào? Đào bích, đào đá, đào thất thốn… hay đào phai?

Thật ra, cây đào cũng giống cây anh đào ở chỗ: chúng có những loại chuyên cho hoa và những loại chuyên cho quả. Ở nước ta, nói về giống đào phổ biến, có lịch sử lâu đời và chuyên cho quả nhưng hoa của nó cũng đồng thời rất đẹp thì phải kể đến đào phai.

Vài nét về cây đào phai

Cây đào phai có tên khoa học là Prunus persica, thuộc họ Hoa hồng (1). Thân cây đào phai thường chỉ cao dưới 4 m và mọc nhiều cành nhánh ngang dọc nên có thể tạo dáng rất đẹp. Hoa đào phai có 5 cánh màu hồng nhạt nên trông rất đẹp và thanh nhã, êm ái. Ngày Tết, cầm cành đào trên tay thì xem như đã gói trọn tin xuân rồi!

Và quả đào phai, bạn đã ăn qua chưa nhỉ? Vỏ của nó có lớp lông mịn bao phủ bên ngoài và thịt thì vừa ngọt, vừa chua.

Một điều khó quên được khi ăn quả đào chính là hương thơm đặc trưng của nó – hương thơm mà người đã ăn qua hay ngửi qua đều cảm thấy thức tỉnh giác quan, thật khó diễn tả bằng lời!

Nói về nguồn gốc thì cây đào phai có xuất xứ từ Ba Tư nhưng sau đó thì nhiều nước trên thế giới đều có trồng loại cây này, trong đó có thể kể đến Lào, Trung Quốc và tất nhiên là không thể thiếu Việt Nam (2) (3).

Hoa đào làm thuốc

Nếu như ở Trung Quốc, quả đào là bộ phận được chú ý nhiều nhất (so với các bộ phận khác của cây) thì ở Việt Nam, hoa đào lại được biết đến nhiều hơn:

“Em như hoa mận hoa đào
Cái gì là nghĩa tương giao hỡi nàng?“

(Ca dao)

Có thể nói, hoa đào đã đi vào thơ ca nghệ thuật và cũng trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa – tâm linh của người Việt Nam.

Trong lĩnh vực y học, từ điều trị bệnh cho đến các bài thuốc làm đẹp, hoa đào làm thuốc đều được ứng dụng ít nhiều. Xét về tính vị, hoa đào có vị đắng, tính bình và có công dụng chủ đạo là lợi thủy, hoạt huyết và làm thông tiện (3).

Có thể kể đến một số công trình y học ở nước ta đã ghi lại công dụng của hoa đào phai như:

1. Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam (Đỗ Tất Lợi)

Theo công trình trên, hoa đào có tính tẩy và có tác dụng làm thông tiểu tiện (nên được dùng điều trị phù thũng, bí đại tiện).

Cách dùng hoa đào làm thuốc: mỗi ngày, lấy từ 3 – 5 g hoa đào, nấu lấy nước uống trong ngày.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng hoa đào sau khi phơi xong thì chỉ dùng trong thời hạn 1 năm (vì nếu để lâu thì hoa sẽ mất tác dụng) (2).

2. Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập 1 (Nhiều tác giả)

Theo công trình trên, hoa đào đã được dùng từ rất lâu và tư liệu kinh điển nhất là Nam dược thần hiệu của danh y Tuệ Tĩnh. Theo đó, hoa đào đã được dùng kết hợp cùng nhiều vị thuốc khác để điều trị chứng đại tiện không thông.

Cách dùng cụ thể như sau: Lấy hoa đào, bột hoạt thạch, hạt vông vang và hạt cau già (liều lượng các vị bằng nhau); tất cả đem phơi khô rồi nghiền thành bột. Mỗi lần dùng, ta lấy 8 g bột hỗn hợp ấy uống (uống bằng nước sắc hành trắng và uống vào lúc đói).

Ngoài ra, để giúp giảm các vết chàm trên da mặt (từ bên trong), ta cũng có thể lấy hoa đào (đã phơi khô), đem nghiền mịn và để dùng dần. Mỗi lần dùng, múc nửa muỗng cafe bột hoa đào hòa với nước ấm rồi uống (3).

3. Cây hoa chữa bệnh (Nguyễn Văn Đàn – Vũ Xuân Quang – Ngô Ngọc Khuyến)

Theo công trình trên thì hoa đào không có độc và còn có thể điều trị bế kinh, tích trệ (bên cạnh một số công dụng đã được đề cập trong các công trình trên).

Cách dùng: mỗi ngày, lấy từ 3,8 đến 6,4 g hoa đào, sắc lấy nước uống hoặc tán thành bột, hòa với nước rồi uống.

Lưu ý khi hái hoa: nên thu hái hoa trước khi hoa nở (4).

1. Đào (thực vật), https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%A0o_(th%E1%BB%B1c_v%E1%BA%ADt), ngày truy cập: 21/ 12/ 2020.
2. Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Nxb Y học, 1999, trang 706.
3. Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập 1, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 743.
4. Nguyễn Văn Đàn – Vũ Xuân Quang – Ngô Ngọc Khuyến, Cây hoa chữa bệnh, NXB Y học, 2005, trang 108.